Khóa học Health Coach: Một bước tiến để cải thiện sức khỏe cộng đồng

Sức khỏe cộng đồng hiện đại không còn là một khái niệm đơn thuần xoay quanh việc điều trị bệnh lý cấp tính. Thay vào đó, nó ngày càng liên quan mật thiết đến phòng ngừa bệnh tật, nâng cao thể trạng toàn diện và cải thiện chất lượng sống lâu dài. Các yếu tố như dinh dưỡng kém, lối sống ít vận động, căng thẳng tinh thần kéo dài và tác động từ môi trường đô thị hóa đang dần hình thành nên những "dịch bệnh âm thầm" như béo phì, tiểu đường type 2, bệnh tim mạch, ung thư và rối loạn tâm thần. Trong bối cảnh ấy, nhu cầu về một lực lượng nhân sự trung gian giữa y tế truyền thống và mô hình chăm sóc sức khỏe chủ động ngày càng rõ rệt. Đó chính là lúc khái niệm Health Coach (Huấn luyện viên sức khỏe) nổi lên như một lời đáp xác đáng.

Health Coach không phải bác sĩ, cũng không đơn thuần là huấn luyện viên thể hình. Họ là những chuyên gia đào tạo bài bản trong việc hỗ trợ cá nhân xây dựng lối sống lành mạnh, thiết lập thói quen bền vững, và từng bước chủ động trong việc cải thiện sức khỏe thể chất lẫn tinh thần. Vai trò của họ là cầu nối giữa kiến thức y học - dinh dưỡng - tâm lý học hành vi với thực tế cuộc sống của từng người. Tại Việt Nam, nơi tình trạng bệnh mạn tính đang gia tăng nhanh chóng, sự xuất hiện của các khóa học Health Coach chuyên nghiệp chính là một bước tiến tất yếu.

Trong số các đơn vị tiên phong, VIỆN HÀN LÂM Y HỌC hiện đang được đánh giá là trung tâm đào tạo Health Coach uy tín, chuyên sâu và chuẩn hóa theo hướng tiếp cận tích hợp đa ngành. Bài viết này sẽ đi sâu vào phân tích vai trò của Health Coach, khung chương trình đào tạo tại VIỆN HÀN LÂM Y HỌC và tiềm năng đóng góp của nghề này vào sự nghiệp cải thiện sức khỏe cộng đồng tại Việt Nam.

Health Coach, theo định nghĩa chuẩn quốc tế từ International Consortium for Health & Wellness Coaching (ICHWC), là “những chuyên gia được đào tạo chuyên sâu về thay đổi hành vi sức khỏe nhằm hỗ trợ khách hàng đạt được các mục tiêu sức khỏe cá nhân thông qua kỹ năng đặt câu hỏi, lắng nghe chủ động, đồng hành và xây dựng kế hoạch hành động cụ thể.” Không giống như bác sĩ chuyên khoa có nhiệm vụ chẩn đoán và điều trị, Health Coach không đưa ra phác đồ điều trị. Họ giúp thân chủ hiểu rõ bản thân hơn, tháo gỡ rào cản thay đổi hành vi, duy trì cam kết và chủ động với các quyết định liên quan đến lối sống.

Health Coach thường hoạt động trong các lĩnh vực như:

• Cải thiện dinh dưỡng và thói quen ăn uống;
• Thiết lập thói quen vận động phù hợp;
• Quản lý stress, giấc ngủ, năng lượng sống;
• Giảm cân bền vững và lành mạnh;
• Hỗ trợ bệnh mạn tính thông qua thay đổi lối sống (tiểu đường, tim mạch, huyết áp…);
• Đồng hành cùng bệnh nhân sau điều trị nhằm phục hồi toàn diện cả thể chất lẫn tinh thần.

Tại nhiều quốc gia phát triển, Health Coach đã trở thành một phần không thể thiếu trong hệ thống chăm sóc sức khỏe tích hợp. Họ cộng tác cùng bác sĩ, chuyên gia dinh dưỡng, nhà tâm lý học và các chuyên viên phục hồi chức năng để mang đến giải pháp cá nhân hóa. Mô hình "y tế lấy con người làm trung tâm" (person-centered care) mà thế giới đang theo đuổi không thể thiếu vai trò của những Health Coach có trình độ chuyên môn cao, giàu năng lực kết nối và giao tiếp với cộng đồng.

Hiện nay tại Việt Nam, nhu cầu tìm kiếm dịch vụ tư vấn sức khỏe cá nhân hóa đang tăng nhanh, đặc biệt trong giới văn phòng, người bệnh mạn tính và người cao tuổi. Tuy nhiên, thị trường đào tạo Health Coach vẫn còn rất phân mảnh, thiếu chuẩn hóa, chủ yếu ở hai hình thức: khóa học ngắn ngày thiên về trải nghiệm hoặc các chương trình online quốc tế không phù hợp với thực tế địa phương.

Điều này dẫn đến một hệ quả nghiêm trọng: nhiều người tự xưng là “Health Coach” nhưng thiếu nền tảng y học cơ bản, không hiểu cơ chế bệnh học, không biết cách làm việc với bệnh nhân mạn tính, cũng không nắm vững kỹ thuật thay đổi hành vi. Điều đó không chỉ làm giảm hiệu quả can thiệp mà còn tiềm ẩn nguy cơ dẫn dắt sai lệch, đặc biệt khi Health Coach “kiêm” luôn vai trò tư vấn dinh dưỡng hoặc “kê” sản phẩm chức năng.

Trước thực trạng đó, một chương trình đào tạo Health Coach bài bản, chuyên sâu, cập nhật kiến thức y học hiện đại và tích hợp kỹ năng thực hành chuẩn quốc tế là điều tất yếu. VIỆN HÀN LÂM Y HỌC đã chủ động xây dựng khóa học Health Coach với mục tiêu lấp đầy khoảng trống này.

Khóa học Health Coach của VIỆN HÀN LÂM Y HỌC không chỉ là một chương trình đào tạo kỹ năng mềm. Nó được xây dựng trên nền tảng kiến thức y học vững chắc, tích hợp đa chuyên ngành gồm Dinh dưỡng lâm sàng, Y học hành vi, Khoa học vận động, Tâm lý học sức khỏe và Phục hồi chức năng.

Với thời lượng đào tạo trải dài từ 6 tháng đến 1 năm (tùy hình thức học online kết hợp offline), chương trình tại VIỆN HÀN LÂM Y HỌC bao gồm:

• Kiến thức nền về sinh lý học, bệnh học, dinh dưỡng lâm sàng;
• Kỹ năng tư vấn sức khỏe, lắng nghe đồng cảm, giao tiếp trị liệu;
• Chiến lược thay đổi hành vi dựa trên nền tảng khoa học (Transtheoretical Model, Motivational Interviewing…);
• Ứng dụng thực tế qua các tình huống mô phỏng và thực hành đồng hành với khách hàng;
• Đánh giá – theo dõi – tái thiết kế mục tiêu sức khỏe;
• Thực hành tại cộng đồng, bệnh viện hoặc trung tâm chăm sóc sức khỏe.

Đặc biệt, giảng viên tại VIỆN HÀN LÂM Y HỌC là các bác sĩ, chuyên gia dinh dưỡng, nhà tâm lý học và huấn luyện viên sức khỏe có kinh nghiệm thực hành tại bệnh viện tuyến trung ương, phòng khám tích hợp hoặc các tổ chức y tế quốc tế. Đây là lợi thế lớn đảm bảo tính ứng dụng thực tiễn và định hướng y khoa rõ ràng trong từng buổi học.

Ngoài ra, học viên còn được đào tạo về đạo đức nghề nghiệp, giới hạn can thiệp của Health Coach trong môi trường y tế, cũng như cách phối hợp cùng bác sĩ và chuyên viên y tế khác để đảm bảo tính an toàn và hiệu quả cho thân chủ.

Tính đến hiện tại, hơn 70% tổng số ca tử vong mỗi năm tại Việt Nam có nguyên nhân từ bệnh không lây nhiễm (NCDs) như tim mạch, đái tháo đường, ung thư và bệnh hô hấp mạn tính. Những bệnh này có đặc điểm chung: tiến triển chậm, liên quan chặt chẽ đến lối sống, và chi phí điều trị kéo dài trong nhiều năm. Vì vậy, việc đầu tư cho hệ thống dự phòng, phát hiện sớm, can thiệp hành vi – thay vì chỉ chăm chăm vào chữa bệnh – là hướng đi bền vững, tiết kiệm và nhân văn hơn cho quốc gia.

Health Coach chính là mắt xích trung tâm trong mô hình chăm sóc sức khỏe dự phòng. Với sự đào tạo bài bản, họ có thể:

• Cộng tác cùng trạm y tế xã/phường để truyền thông thay đổi hành vi sức khỏe;
• Làm việc tại trung tâm kiểm soát bệnh tật (CDC) tỉnh, hỗ trợ các chiến dịch dinh dưỡng, chống béo phì học đường, chăm sóc sức khỏe người cao tuổi;
• Đồng hành tại bệnh viện, giúp bệnh nhân sau điều trị duy trì chế độ ăn – tập luyện – nghỉ ngơi lành mạnh;
• Làm việc với doanh nghiệp để xây dựng chương trình sức khỏe cho nhân viên;
• Hoạt động tự do trong cộng đồng, tư vấn cá nhân hoặc tổ chức nhóm cải thiện sức khỏe chủ động.

Tất cả những điều này chỉ có thể được hiện thực hóa khi lực lượng Health Coach được đào tạo bài bản, có kiến thức y khoa và kỹ năng làm việc nhóm tốt. Đây là sứ mệnh mà VIỆN HÀN LÂM Y HỌC đang từng bước hiện thực hóa thông qua chương trình đào tạo Health Coach mang tính học thuật, thực hành cao và bám sát bối cảnh Việt Nam.

Khái niệm sức khỏe ngày nay không còn giới hạn trong việc "không bệnh". Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã khẳng định: “Sức khỏe là trạng thái hoàn toàn khỏe mạnh về thể chất, tinh thần và xã hội – chứ không đơn thuần là không có bệnh tật hay thương tật.” Health Coach, với khả năng tác động lên lối sống, thói quen và tinh thần – chính là người bạn đồng hành lý tưởng cho mục tiêu ấy.

VIỆN HÀN LÂM Y HỌC không chỉ xem việc đào tạo Health Coach là tạo ra một ngành nghề mới, mà còn là đặt nền móng cho một mô hình chăm sóc sức khỏe cộng đồng toàn diện, nơi mỗi người dân được chủ động với sức khỏe bản thân, nơi các chuyên gia y tế làm việc cùng nhau thay vì hoạt động tách biệt. Từ đó, một hệ sinh thái y học dự phòng – trị liệu – phục hồi – đồng hành sẽ được hình thành, trong đó Health Coach đóng vai trò không thể thay thế.

Trong thời đại mà bệnh không lây nhiễm, khủng hoảng sức khỏe tâm thần và chi phí y tế gia tăng là những thách thức lớn, Health Coach chính là lời giải bền vững. Không phải là "giải pháp thay thế bác sĩ", Health Coach là đối tác hỗ trợ – đồng hành – duy trì – truyền cảm hứng trong hành trình thay đổi sức khỏe lâu dài.

Khóa học Health Coach: Một bước tiến để cải thiện sức khỏe cộng đồng – không chỉ là câu khẩu hiệu. Đó là một cam kết chuyên môn, một định hướng chiến lược và một nền tảng học thuật đang được VIỆN HÀN LÂM Y HỌC hiện thực hóa với tiêu chuẩn quốc tế, gắn liền với thực tiễn Việt Nam.

Chỉ khi có những Health Coach được đào tạo bài bản, hiểu y học, nắm vững tâm lý, có đạo đức nghề nghiệp và làm việc đa ngành, chúng ta mới có thể hy vọng vào một tương lai nơi con người khỏe mạnh từ bên trong, cộng đồng vững vàng từ nền tảng và quốc gia tiết kiệm được chi phí y tế khổng lồ nhờ vào sức mạnh của dự phòng.